TAG DER DEUTSCHEN EINHEIT (3/10): Ngày Thống Nhất Đức – Biểu Tượng Sức Mạnh, Hòa Giải và 35 Năm Tái Sinh Quốc Gia

Ngày 3 tháng 10, chúng ta kỷ niệm ngày lễ quốc khánh Đức. Đó là một ngày đặc biệt. Bởi vì kể từ ngày 3 tháng 10 năm 1990, nước Đức đã trở lại là một quốc gia thống nhất. Điều này đã không xảy ra trong một thời gian dài. Cho đến tháng 10 năm 1990, CHDC Đức (Đông Đức) ở phía đông và Cộng hòa Liên bang Đức (FRG) ở phía tây đã tồn tại từ năm 1949. Hai quốc gia bị chia cắt bởi một đường biên giới. Đường biên giới này được CHDC Đức xây dựng như một rào cản không thể vượt qua và được họ canh gác nghiêm ngặt. Nhiều người đã bị bắn tại đường biên giới này khi cố gắng trốn thoát.

Người dân CHDC Đức không còn muốn chấp nhận đường biên giới này nữa. Vào mùa thu năm 1989, họ đã buộc những người cai trị CHDC Đức phải mở cửa biên giới thông qua một cuộc cách mạng hòa bình. Vào ngày 9 tháng 11 năm 1989, Bức tường Berlin, vốn đã ngăn cách Đông và Tây Berlin kể từ ngày 13 tháng 8 năm 1961, là bức tường đầu tiên sụp đổ. Sau đó, sự sụp đổ của CHDC Đức đã không còn xa.

Vào ngày 3 tháng 10 năm 1990, Hiệp ước Thống nhất đã được Tổng thống Liên bang von Weizsäcker công bố. Kể từ đó, nước Đức đã được thống nhất.

1. BỐI CẢNH LỊCH SỬ: HAI NHÀ NƯỚC TRÊN CÙNG MỘT ĐẤT NƯỚC – SỰ CHIA CẮT KHÔNG THỂ XÓA NHÒA (1945-1989)

Để hiểu trọn vẹn Ngày Thống nhất, cần nhìn lại bi kịch của sự phân ly, vốn là hậu quả trực tiếp của Thế chiến II và sự khởi đầu của Chiến tranh Lạnh.

1.1. Hậu Quả của Thế chiến II và Sự Hình Thành Của Hai Khối: Từ Yalta đến Chiến tranh Lạnh

Sau khi Đức Quốc xã sụp đổ năm 1945, Hội nghị Potsdam quyết định Đức sẽ bị chia thành bốn khu vực chiếm đóng bởi bốn cường quốc Đồng minh: Liên Xô, Mỹ, Anh và Pháp. Điều quan trọng là thủ đô Berlin cũng bị chia thành bốn khu vực, tạo ra một “ốc đảo” Tây Berlin nằm sâu trong khu vực kiểm soát của Liên Xô.

Căng thẳng giữa các cường quốc phương Tây (tư bản) và Liên Xô (xã hội chủ nghĩa) nhanh chóng leo thang, dẫn đến sự chia rẽ về kinh tế và chính trị. Sự kiện Phong tỏa Berlin (Berlin Airlift) năm 1948-1949 là đỉnh điểm đầu tiên của cuộc đối đầu, khiến việc thành lập hai nhà nước độc lập trở nên không thể tránh khỏi:

• Cộng hòa Liên bang Đức (BRD – Tây Đức): Thành lập năm 1949, là một quốc gia dân chủ nghị viện, gắn bó với phương Tây và NATO. Tây Đức nhanh chóng trải qua Kỳ tích Kinh tế (Wirtschaftswunder), trở thành một cường quốc kinh tế nhờ vào sự hỗ trợ của Kế hoạch Marshall và một nền kinh tế thị trường xã hội (Soziale Marktwirtschaft) hiệu quả.
• Cộng hòa Dân chủ Đức (DDR – Đông Đức): Thành lập năm 1949, là một nhà nước độc đảng dưới sự kiểm soát của Đảng Thống nhất Xã hội Chủ nghĩa (SED), nằm trong Khối Hiệp ước Warsaw. Nền kinh tế của Đông Đức được kế hoạch hóa tập trung, dẫn đến sự thiếu hụt hàng hóa và tụt hậu so với phương Tây.

1.2. Bức Tường Berlin: Biểu Tượng Toàn Cầu Của Sự Phân Ly và Sự Đàn Áp

Sự chênh lệch về điều kiện sống và tự do cá nhân đã gây ra tình trạng “chảy máu chất xám” nghiêm trọng từ Đông sang Tây, đặc biệt qua Tây Berlin. Ước tính có khoảng 2.7 triệu người Đông Đức đã di cư từ 1949 đến 1961.

Để ngăn chặn sự di cư này, vào ngày 13 tháng 8 năm 1961, chính quyền Đông Đức đã bất ngờ dựng lên Bức tường Berlin (Berliner Mauer). Bức tường, với “dải tử thần” (death strip), tháp canh và lính gác, không chỉ là rào cản vật lý mà còn là ranh giới vô hình chia cắt hàng triệu gia đình, bạn bè. Nó trở thành biểu tượng toàn cầu của sự chia cắt nhân loại và đàn áp dưới chế độ xã hội chủ nghĩa.

Hơn thế nữa, đời sống người dân Đông Đức bị kiểm soát gắt gao bởi Cơ quan An ninh Nhà nước (Ministerium für Staatssicherheit – Stasi). Với mạng lưới chỉ điểm (Inoffizielle Mitarbeiter – IM) dày đặc, Stasi đã xâm nhập vào mọi mặt đời sống xã hội, tạo ra bầu không khí nghi kỵ và sợ hãi. Sự kiểm soát này là một trong những nguyên nhân sâu xa thúc đẩy khát vọng tự do và dân chủ.

2. CUỘC CÁCH MẠNG HÒA BÌNH VÀ NGÀY ĐỊNH MỆNH 3/10/1990: SỨC MẠNH DÂN CHỦ

Quá trình thống nhất là một chuỗi sự kiện phi thường, được thúc đẩy bởi lòng dũng cảm của người dân và sự quyết đoán của các nhà lãnh đạo.

2.1. Mùa Thu 1989: Bùng Nổ Khát Vọng Tự Do và Vai Trò của Người Dân

Mùa hè năm 1989, tình hình bắt đầu thay đổi khi Hungary mở cửa biên giới với Áo, tạo điều kiện cho hàng nghìn người Đông Đức chạy trốn sang Tây Đức. Tuy nhiên, phong trào kháng nghị nội bộ mới là yếu tố quyết định.

Các cuộc tuần hành chống chế độ bắt đầu lan rộng, đặc biệt là ở Leipzig. Tại đây, các cuộc tuần hành “Thứ Hai” (Montagsdemonstrationen) được tổ chức thường xuyên, khởi nguồn từ các buổi cầu nguyện vì hòa bình tại Nhà thờ St. Nicholas. Người dân hô vang khẩu hiệu “Wir sind das Volk!” (Chúng ta là nhân dân!), đòi hỏi quyền tự do du lịch, tự do ngôn luận và cải cách dân chủ. Đây là một cuộc Cách mạng Hòa bình (Friedliche Revolution) vì không có một viên đạn nào được bắn ra, dù chính quyền đã có ý định đàn áp.

Ngày 9 tháng 11 năm 1989: Dưới áp lực của làn sóng biểu tình và sự suy yếu của Liên Xô, chính quyền Đông Đức thông báo nới lỏng quy định đi lại. Tuy nhiên, sự nhầm lẫn trong thông báo của phát ngôn viên Günter Schabowski đã khiến hàng ngàn người dân đổ xô đến Bức tường. Lính biên phòng đã buộc phải mở cổng. Khoảnh khắc Bức tường Berlin sụp đổ trở thành một trong những hình ảnh mang tính biểu tượng nhất của thế kỷ 20, đánh dấu sự kết thúc của sự chia cắt và mở đường cho thống nhất.

2.2. Con Đường Chính Trị Dẫn Đến Thống Nhất: Ngoại Giao “Hai Cộng Bốn”

Sau khi Bức tường sụp đổ, quá trình tái thống nhất được đẩy nhanh dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Tây Đức Helmut Kohl. Kohl công bố Chương trình 10 điểm về việc thống nhất trong hòa bình.

Yếu tố phức tạp nhất là phải có sự đồng ý của bốn cường quốc chiếm đóng cũ (Mỹ, Anh, Pháp, Liên Xô). Quá trình này được thực hiện thông qua Đàm phán “Hai Cộng Bốn” (Hai nhà nước Đức và Bốn cường quốc). Các cam kết quan trọng đã được đưa ra:

• Liên Xô: Đồng ý rút quân khỏi Đông Đức.
• NATO: Đức thống nhất vẫn là thành viên NATO, nhưng không triển khai lực lượng NATO ở Đông Đức cho đến khi quân đội Liên Xô rút hết.
• Biên giới: Đức cam kết không sở hữu vũ khí hạt nhân, sinh học và hóa học; đồng thời chính thức công nhận biên giới Oder-Neisse là biên giới cuối cùng với Ba Lan.

Hiệp ước Thống nhất (Einigungsvertrag): Được ký vào ngày 31 tháng 8 năm 1990. Hiệp ước này quy định các điều khoản pháp lý, kinh tế và xã hội cho việc sáp nhập. Đông Đức đã quyết định gia nhập Tây Đức theo Điều 23 của Luật Cơ bản (Hiến pháp Tây Đức) – một lộ trình nhanh chóng, đảm bảo sự chuyển đổi suôn sẻ về hệ thống pháp luật và chính trị.

Ngày 3 tháng 10 năm 1990: Hiệp ước Thống nhất chính thức có hiệu lực. Cộng hòa Dân chủ Đức chấm dứt tồn tại. Đức thống nhất ra đời, giành lại chủ quyền đầy đủ và chọn ngày 3/10 làm Ngày Quốc khánh để kỷ niệm thời khắc này.

3. TÁC ĐỘNG TOÀN CẦU VÀ VAI TRÒ HÀNG ĐẦU CỦA ĐỨC TRONG CHÂU ÂU: SỰ KHẲNG ĐỊNH VỊ THẾ

Sự thống nhất nước Đức không chỉ là vấn đề nội bộ mà còn có ý nghĩa địa chính trị sâu rộng, định hình lại trật tự thế giới.

3.1. Kết Thúc Chiến Tranh Lạnh và Tái Cân Bằng Địa Chính Trị

Sự kiện 3/10 là dấu chấm hết mang tính quyết định cho Chiến tranh Lạnh. Việc một quốc gia chủ chốt ở trung tâm châu Âu, bị chia cắt do xung đột ý thức hệ, trở nên thống nhất và kiên định với mô hình dân chủ phương Tây đã báo hiệu sự sụp đổ không thể đảo ngược của Khối Xã hội Chủ nghĩa.

Ban đầu, sự kiện này gây ra lo ngại ở một số nước châu Âu khác. Thủ tướng Anh Margaret Thatcher và Tổng thống Pháp François Mitterrand bày tỏ e ngại về sự xuất hiện của một “siêu cường Đức” quá lớn ở trung tâm châu lục. Tuy nhiên, sự khéo léo ngoại giao của Helmut Kohl và cam kết vững chắc của Đức với NATO và hội nhập châu Âu đã xoa dịu những lo ngại này.

3.2. Động Lực Quyết Định cho Hội Nhập Châu Âu

Để đổi lấy sự chấp thuận của các đối tác châu Âu đối với việc thống nhất, Helmut Kohl đã đưa ra một sự đánh đổi lịch sử: Đức thống nhất sẽ neo mình vững chắc hơn bao giờ hết vào cấu trúc châu Âu.

• Hiệp ước Maastricht và Đồng Euro: Đức đồng ý từ bỏ đồng Deutsche Mark (DM), một trong những đồng tiền mạnh nhất thế giới, để ủng hộ việc thành lập Đồng tiền chung Euro. Điều này là động lực quyết định dẫn đến việc ký kết Hiệp ước Maastricht (1992), chính thức thành lập Liên minh Châu Âu (EU).
• Đức là “Động cơ” của EU: Đức thống nhất trở thành nền kinh tế lớn nhất châu Âu và đóng vai trò là trụ cột tài chính và chính trị của EU, đi tiên phong trong việc mở rộng liên minh sang phía Đông.

3.3. Nước Đức Trở Lại Là Thủ Đô Berlin: Ý Nghĩa Biểu Tượng và Thực Tiễn

Năm 1991, Quốc hội Đức đã có cuộc bỏ phiếu lịch sử để quyết định liệu thủ đô có nên chuyển từ Bonn trở lại Berlin hay không. Với tỷ lệ sít sao, Berlin đã thắng thế.

Quyết định này mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc: Berlin, thành phố từng là tâm điểm của sự chia cắt và bi kịch chiến tranh, nay trở thành trung tâm của một nước Đức thống nhất, hướng về tương lai. Việc di chuyển thủ đô đã thúc đẩy một dự án xây dựng khổng lồ, tái định hình thành phố và phục hồi các di sản lịch sử, như việc phục dựng Cổng Brandenburg thành biểu tượng của sự đoàn kết.

4. KỶ NIỆM VÀ TRUYỀN THỐNG TRONG NGÀY 3/10: VĂN HÓA LIÊN BANG VÀ ĐOÀN KẾT DÂN SỰ

Khác với nhiều quốc gia, lễ kỷ niệm Ngày Thống nhất ở Đức mang tính chất ôn hòa, dân sự và phản tư, tránh xa sự phô trương sức mạnh quân sự.

4.1. Lễ Kỷ Niệm Chính Thức Luân Phiên (Zentrale Feier): Văn hóa Liên bang

Để nhấn mạnh nguyên tắc Liên bang (Föderalismus) – một đặc trưng của cấu trúc chính trị Đức – lễ kỷ niệm chính thức cấp quốc gia được tổ chức luân phiên hàng năm tại thủ phủ của một trong 16 bang.

• Mục đích: Đảm bảo rằng tất cả các bang, bao gồm cả các bang cũ của Đông Đức, đều có cơ hội trở thành tâm điểm của quốc gia, qua đó thúc đẩy sự bình đẳng và gắn kết liên vùng.
• Nội dung: Sự kiện chính có sự tham dự của các cơ quan cấp cao nhất (Tổng thống, Thủ tướng, Chủ tịch Hội đồng Hiến pháp, Chủ tịch Quốc hội và Chủ tịch Thượng viện), với các bài phát biểu tập trung vào các giá trị tự do, dân chủ, và đoàn kết dân tộc.

Trong nghi lễ trọng thể này, việc cử hành Quốc ca Đức là một khoảnh khắc thiêng liêng và đầy ý nghĩa. Quốc ca Đức chỉ bao gồm khổ thơ thứ ba của bài Deutschlandlied do August Heinrich Hoffmann von Fallersleben sáng tác năm 1841. Giai điệu hùng tráng của bài ca được Joseph Haydn sáng tác từ năm 1796-97.

Khổ thơ thứ ba này chính là lời tuyên ngôn cho các giá trị mà nước Đức thống nhất theo đuổi:

Quốc ca Đức:

Einigkeit und Recht und Freiheit für das deutsche Vaterland!

Danach lasst uns alle streben brüderlich mit Herz und Hand!

Einigkeit und Recht und Freiheit sind des Glückes Unterpfand: Blüh im Glanze dieses Glückes, blühe, deutsches Vaterland!

(Tạm dịch: Đoàn kết và Công lý và Tự do/ cho Tổ quốc Đức!/ Chúng ta hãy cùng nhau phấn đấu/ huynh đệ bằng cả trái tim và bàn tay!/ Đoàn kết và Công lý và Tự do/ là lời cam kết của hạnh phúc:/ Hãy nở rộ trong ánh huy hoàng của hạnh phúc này,/ Tổ quốc Đức, hãy nở rộ! )

Việc hát vang những lời ca này trong Ngày 3/10 không chỉ là nghi thức, mà còn là sự tái khẳng định cam kết của cả dân tộc Đức đối với các nguyên tắc dân chủ và tinh thần đoàn kết sau nhiều thập kỷ chia cắt.

4.2. Lễ Hội Công Dân (Bürgerfest): Phản ánh Sự Đa Dạng và Tinh thần Cộng đồng

Song song với nghi lễ chính thức, bang chủ nhà tổ chức một Lễ hội Công dân (Bürgerfest) kéo dài vài ngày.

• Tinh thần Cộng đồng: Lễ hội này là nơi người dân thuộc mọi thành phần xã hội, không phân biệt Đông-Tây, có thể hòa mình vào không khí kỷ niệm. Các hoạt động bao gồm hòa nhạc miễn phí, các khu ẩm thực đa dạng từ các vùng miền, và các hoạt động giáo dục về lịch sử và chính trị.
• Giáo dục Lịch sử: Nhiều địa điểm tổ chức triển lãm đặc biệt về lịch sử chia cắt, với sự tham gia của các nhân chứng lịch sử nhằm truyền đạt lại ý nghĩa của sự tự do cho thế hệ trẻ. Tại Berlin, các sự kiện bắn pháo hoa thường diễn ra xung quanh các địa điểm có ý nghĩa lịch sử.

4.3. Tinh Thần Nghỉ Lễ: Sự Phản Tư và Tầm Quan Trọng của Gia Đình

Ngày 3/10 là một ngày lễ công cộng, người dân Đức thường dành thời gian cho gia đình và bạn bè. Nó là ngày để thư giãn, tận hưởng không khí mùa thu, và quan trọng hơn, để phản tư về giá trị của cuộc sống trong một đất nước hòa bình, thống nhất.

Ngày này nhấn mạnh cam kết của Đức đối với Luật Cơ bản (Grundgesetz), nơi các quyền cơ bản của con người được đặt lên hàng đầu – một bài học rút ra từ chế độ độc tài cả Quốc xã và Cộng sản.

5. NHỮNG THÁCH THỨC SAU THỐNG NHẤT VÀ TƯƠNG LAI: “BỨC TƯỜNG VÔ HÌNH”

Quá trình hợp nhất hành chính và kinh tế đã hoàn tất, nhưng quá trình “thống nhất nội tâm” vẫn là một dự án kéo dài hàng thập kỷ.

5.1. Khoảng Cách Kinh Tế và Xã Hội (Ost/West): Tái thiết và Chi phí

Thủ tướng Kohl từng hứa hẹn về “những vùng đất nở hoa” (blühende Landschaften) ở phía Đông. Tuy nhiên, việc thực hiện lời hứa đó đòi hỏi những chi phí khổng lồ:

• Chi phí Thống nhất: Chính phủ Đức đã chi hàng nghìn tỷ Euro cho việc tái thiết cơ sở hạ tầng, hiện đại hóa doanh nghiệp và hệ thống xã hội ở Đông Đức, phần lớn được tài trợ bởi Thuế Đoàn kết (Solidarity Surcharge) áp dụng cho mọi công dân.
• Sự Sụp Đổ của Treuhand: Cơ quan Treuhandanstalt được thành lập để tư nhân hóa các tập đoàn nhà nước Đông Đức. Quá trình này diễn ra vội vã và thường kém hiệu quả, dẫn đến sự sụp đổ của nhiều ngành công nghiệp, tỷ lệ thất nghiệp tăng vọt, và sự mất mát lớn về bản sắc công nghiệp của các vùng phía Đông.
• Khoảng cách hiện tại: Dù đã có sự thu hẹp đáng kể, nhưng khoảng cách về mức lương, năng suất lao động, tài sản ròng và mật độ trụ sở công ty lớn giữa các bang Đông và Tây Đức vẫn tồn tại, tạo ra cảm giác bất bình đẳng kinh tế.

5.2. “Bức Tường Vô Hình” Trong Tâm Trí (Mauer in den Köpfen): Sự Khác Biệt Văn Hóa

Sự chia cắt kéo dài đã tạo ra những khác biệt sâu sắc về kinh nghiệm sống và góc nhìn. Thuật ngữ “Bức tường trong tâm trí” ám chỉ sự khác biệt trong tâm lý và văn hóa giữa người Đông và Tây Đức.

• Ostalgie: Hiện tượng “Ostalgie” (nỗi nhớ Đông Đức) phản ánh sự hoài niệm không chỉ về những sản phẩm cũ mà còn về sự an toàn cộng đồng và sự gắn kết xã hội trong chế độ cũ, bất chấp sự đàn áp.
• Chênh lệch Chính trị: Sự khác biệt này cũng thể hiện rõ qua mô hình bỏ phiếu. Tỷ lệ ủng hộ các đảng dân túy cánh hữu (AfD) và cánh tả cực đoan thường cao hơn ở các bang phía Đông, phản ánh sự bất mãn về kinh tế và cảm giác bị “bỏ rơi” trong quá trình thống nhất, đặc biệt là sự thiếu vắng người Đông Đức trong các vị trí lãnh đạo cao cấp (chính trị, kinh doanh, giáo dục).

5.3. Thống Nhất Trong Đa Dạng: Nước Đức Của Thế Kỷ 21

Nước Đức thống nhất ngày nay là một quốc gia đa dạng hơn rất nhiều so với năm 1990. Chủ đề của Ngày Thống nhất đã mở rộng:

• Quốc gia Nhập cư: Ngày Thống nhất hiện tại không chỉ là sự hợp nhất Đông-Tây mà còn tôn vinh sự đa dạng của toàn bộ xã hội Đức, nơi các cộng đồng nhập cư lớn (Thổ Nhĩ Kỳ, Ả Rập, Ba Lan, v.v.) cùng chung sống và xây dựng quốc gia.
• Thế hệ mới: Thế hệ người Đức sinh ra sau năm 1990 không còn trải nghiệm chia cắt, nhưng mang trách nhiệm duy trì sự đoàn kết và đối diện với lịch sử để xây dựng một tương lai công bằng hơn cho tất cả các vùng miền.

KẾT LUẬN

Ngày Thống nhất nước Đức 3/10 là một cột mốc lịch sử vĩ đại, minh chứng cho sự kiên cường và lòng yêu tự do của dân tộc Đức. Nó không chỉ là ngày để nhớ về bi kịch chia cắt, mà còn là lời nhắc nhở cho toàn thế giới về giá trị tối cao của nhân quyền, dân chủ và hòa bình.

Dù những “bức tường vô hình” vẫn còn, nước Đức đã đạt được những thành tựu phi thường trong 35 năm tái sinh. Ngày 3/10 khẳng định vai trò lãnh đạo và trách nhiệm của Đức trong lòng châu Âu và thế giới – một câu chuyện về sự đoàn kết không ngừng nghỉ.